Kompendium wiedzy o wierzytelnościach

Co to jest wierzytelność?

Niekiedy wierzytelności określane są jako należności. Chociaż oba terminy łączy kategoria wierzyciela, różnią się charakterem zadośćuczynienia. Należność dotyczy tylko świadczenia pieniężnego, o które może wnosić wierzyciel. Wierzytelności mogą mieć charakter zarówno pieniężny, jak i niepieniężny (np. towar).

Rodzaje wierzytelności

Wierzytelności to bardzo szeroka kategoria. Tak naprawdę jest ich tyle, ile rodzajów zobowiązań. Można je dzielić na różne sposoby. Od strony podatkowej można np. wyróżnić wierzytelności wymagalne (których termin płatności już upłynął) i niewymagalne (których termin płatności jeszcze nie minął). Często występujące wierzytelności to tzw. wierzytelności handlowe, czyli te, które powstały z chwilą, gdy firma sprzedała danemu kontrahentowi określone produkty czy usługi nie za gotówkę, ale z odroczonym terminem zapłaty. Cechą szczególną tych wierzytelności jest fakt, że ich wartość netto została wliczona do przychodów podatkowych firmy już w chwili ich powstania (zgodnie z zasadą memoriałową – art. 12 ust. 3 ustawy o CIT²).

Najczęściej występujące wierzytelności

Wśród najczęściej występujących wierzytelności można też wyróżnić:

• wierzytelności alimentacyjne – powstałe w wyniku uchylania się dłużnika od obowiązku alimentacyjnego; co ważne, roszczenie alimentacyjne nie ulega przedawnieniu,
• wierzytelności bankowe – związane z czynnościami bankowymi (np. udzielanie kredytów i gwarancji bankowych, prowadzenie rachunków dla wkładów pieniężnych),
• wierzytelności kredytowe – wierzytelności pieniężne wynikające z umowy, w której instytucja upoważniona do udzielenia kredytu (wskazana w art. 2 ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych) udziela kredytu albo pożyczki,
• wierzytelności finansowe – obejmują należności dotyczące transakcji finansowych, jak udzielenie pożyczki czy leasing,
• wierzytelności cywilnoprawne – zalicza się do nich wszystkie opłaty wynikające z umów cywilnoprawnych (umowy sprzedaży, pożyczki, świadczenia usług itd.),
• wierzytelności konsumenckie – związane z sektorem B2B; obejmują wszystkie wierzytelności konsumentów (osób fizycznych) wobec przedsiębiorstw – banków, firm z branży ubezpieczeń, usługodawców (w tym operatorów sieci telekomunikacyjnych), spółdzielni mieszkaniowych,
• wierzytelności gospodarcze – należą do sektora B2B, obejmują wszystkie zaległe zobowiązania firm wobec innych przedsiębiorstw (również banków), powstałe głównie z niezapłaconych faktur i bankowych zobowiązań,
• wierzytelności korporacyjne – przede wszystkim długi firm będących w stanie upadłości; z reguły są bardzo czasochłonne i trudne w dochodzeniu,
• wierzytelności uboczne – powstałe w wyniku głównej wierzytelności, np. odsetki, koszty procesu i egzekucji,
• wierzytelności ubezpieczeniowe – związane ze stosunkiem ubezpieczenia, gdzie wierzyciel to zakład ubezpieczeniowy, a dłużnik to np. sprawca szkody,
• wierzytelności akcesoryjne – obejmują np. wierzytelność wobec poręczyciela,
• wierzytelności umorzone – dotyczą sytuacji, w której wierzyciel zrzeka się uzyskania świadczenia ze strony dłużnika; aby umorzyć wierzytelność, konieczna jest zgoda dłużnika (art. 508 kc).

Wierzytelności hipoteczne

Szczególną formą wierzytelności są wierzytelności hipoteczne. Ustanowienie hipoteki na nieruchomości kontrahenta jest jednym ze sposobów zabezpieczenia zapłaty (przez wielu uznawanym za najskuteczniejszy). Na jej mocy wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości dłużnika w pierwszej kolejności, przed innymi wierzycielami (poza wyjątkami wskazanymi w art. 1025 kpc). Sprzedaż nieruchomości przez dłużnika nie narusza prawa wierzyciela do dochodzenia należności – może on dochodzić zaspokojenia od nowego właściciela. Prawa do dochodzenia należności nie narusza też przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 77 UKsWieczHip). Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń nawet po wielu latach.

O czym warto pamiętać w przypadku wierzytelności hipotecznej?

Należy mieć na uwadze następujące fakty:

• hipoteka może zabezpieczać tylko wartość pieniężną (art. 68 ust. 1 UKsWieczHip),
• hipoteka może zabezpieczać jedną albo kilka wierzytelności,
• ustanowienie hipoteki musi mieć formę aktu notarialnego.

Subintabulat

Istnieje też możliwość ustanowienia hipoteki na wierzytelności hipotecznej (subintabulat). Przykładem może być, gdy osoba ubiegająca się o kredyt nie jest właścicielem nieruchomości, ale przysługuje jej wierzytelność zabezpieczona hipoteką na nieruchomości jej dłużnika. Może wtedy zaproponować bankowi ustanowienie hipoteki na wierzytelności hipotecznej. Do ustanowienia subintabulatu nie potrzeba zgody właściciela nieruchomości. Wierzytelności przeważnie są osobiste, ale można je też nabyć lub odziedziczyć.

Wierzytelności we wspólnocie majątkowej

Zgodnie z art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe, które zostały nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków albo przez jednego z nich. Uznaje się, że ogólne wierzytelności również zaliczane są do majątku wspólnego (a zatem uwzględnia się je przy ewentualnym podziale majątku) poza wierzytelnościami z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków (art. 33 krio).

Wierzytelności przedawnione

Przy dochodzeniu do uregulowania należności przez dłużnika na drodze powództwa cywilnego liczy się czas. 9 lipca 2018 r. weszła w życie znowelizowana ustawa skracająca terminy, w których roszczenia co do zasady (jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej) ulegają przedawnieniu. Do tej pory było to 10 lat, obecnie czas ten wynosi 6 lat (art. 118 kc). Roszczenia wynikające ze świadczeń okresowych i te związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się, jak dotychczas, po 3 latach (w niektórych przypadkach termin przedawnienia wynosi tylko 2 lata).

Sposoby walki z dłużnikami

Problemy z terminowym regulowaniem należności można rozwiązać na kilka sposobów:

• wpisując nierzetelnego kontrahenta w ,
• zlecając windykację firmie specjalizującej się w tym temacie,
• skierować sprawę do sądu, komornika,
• sprzedać wierzytelność (bezpośrednio albo na internetowej giełdzie długów),
• nawiązać współpracę z firmą faktoringową lub forfaitingową.

Komornicza egzekucja długów

Jeśli polubowna windykacja (perswazja, negocjacje z dłużnikiem, wezwanie do zapłaty) nie daje zamierzonych rezultatów, warto wnieść pozew do sądu. Jeśli po prawomocnym wyroku dłużnik nadal będzie uchylał się od spłaty długów, można zwrócić się do komornika. Aby zlecić windykację, wystarczy złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji komorniczej, załączając wydany przez sąd tytuł wykonawczy. Na tej podstawie komornik wyznaczy zakres działań zmierzających do egzekucji długu. Wierzyciel może też wskazać komornikowi źródła majątku dłużnika, z którego ma dokonać zajęcia.

Najczęściej dochodzi do zajęcia majątku pochodzącego z:

• rachunku bankowego (konto firmowe i prywatne),
• wynagrodzenia,
• ruchomości,
• nieruchomości.

Warto wiedzieć, że komornik może również dokonać zajęcia ekspektatyw, czyli wierzytelności przyszłych (np. wynikających z nadpłaty lub zwrotu podatku), powstałych w ciągu roku od dnia zajęcia.

Problemy z egzekucją długów

Ściąganie wierzytelności przez komornika nie zawsze jednak jest efektywne. Mówi się wtedy o tzw. trudnych wierzytelnościach, czyli takich, które nie zostały wyegzekwowane mimo przeprowadzenia postępowania sądowego i egzekucyjnego. Często zdarza się, że dłużnik nie jest w stanie uregulować należności z powodu utraty płynności finansowej. Bywa jednak i tak, że celowo unika wypłacenia należności, realizując swój pomysł na biznes. Jeśli postępowanie egzekucyjne komornika okazuje się bezskuteczne, wydaje on decyzję o umorzeniu egzekucji. Wtedy wierzyciel traci podwójnie – nie odzyskuje należności, a dodatkowo ponosi koszty postępowania. Czy w takiej sytuacji nie ma już szans na wyegzekwowanie należności? Tytuł wykonawczy, czyli nakaz zapłaty czy wyrok sądu, przedawnia się po 10 latach od jego wydania. Później dłużnik może nie spłacić zadłużenia, broniąc się zarzutem przedawnienia. Aby do tego nie dopuścić, warto co jakiś czas przerywać bieg przedawnienia, wnosząc sprawę do sądu, zwracając się o egzekucję do komornika albo wszczynając mediację z dłużnikiem. Bieg przedawnienia przerywa też uznanie zobowiązania przez dłużnika (art. 124 kc).

Ściąganie wierzytelności z zagranicy

Trudniejsze jest ściąganie wierzytelności z zagranicy.

W jaki sposób ściągać wierzytelności z zagranicy?

Aby dochodzić swoich praw, trzeba znać obowiązujące w danym kraju zwyczaje handlowe i tamtejszy system prawny. Na szczęście wiele firm windykacyjnych zajmuje się dochodzeniem należności za granicą, mając odpowiednie zaplecze merytoryczne i prawne.

Większość windykacji zagranicznych rozwiązywanych jest polubownie. W przypadku braku spłaty we wskazanym terminie sprawa kierowana jest do sądu w Polsce, a następnie – po uzyskaniu wyroku – do sądu zagranicznego (właściwego dłużnikowi), aby uznał polski wyrok.

Upadłość dłużnika

Wielu przedsiębiorców w kryzysowych sytuacjach decyduje się na ogłoszenie upadłości (zwłaszcza jeśli nie korzystają z żadnych dofinansowań dla firm). Wniosek o upadłość może złożyć zarówno firma, jak i osoba pracująca na zasadzie samozatrudnienia (zob. freelancer), prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą (art. 431 § 1 kc). O wszczęciu postępowania upadłościowego decyduje sąd, rozważając zdolność upadłościową dłużnika (art. 5–9 ustawy Prawo upadłościowe) oraz jego niewypłacalność (art. 10–13 ww. ustawy).

Lista wierzytelności

Najważniejszym dokumentem (sporządzanym przez syndyka, nadzorcę sądowego lub zarządcę) w toku postępowania upadłościowego jest lista wierzytelności. Obejmuje ona wierzycieli uprawnionych do udziału w podziale środków pochodzących z likwidacji masy upadłości dłużnika. Lista powstaje głównie na podstawie zgłoszeń dokonywanych przez wierzycieli, ale uwzględnia się w niej również wierzytelności niewymagające zgłoszenia, takie jak wierzytelności wynikające ze stosunku pracy czy zabezpieczone rzeczowo (hipoteką lub zastawem).
Po zakończeniu postępowania upadłościowego, jeśli nie dojdzie do umorzenia zobowiązania, wyciąg z listy wierzytelności (zatwierdzonej przez sędziego-komisarza) obejmujący oznaczenie wierzytelności wraz z sumą, którą wierzyciel otrzymał na jej poczet, staje się tytułem egzekucyjnym. Na jego podstawie wierzyciel może dochodzić należności niezaspokojonych w toku prowadzonego postępowania.

Jak zgłosić wierzytelność?

Zgłoszenie wierzytelności powinno być przygotowane na piśmie (w dwóch egzemplarzach) i złożone do sądu prowadzącego postępowanie upadłościowe. Wierzyciel na przygotowanie zgłoszenia ma 30 dni, licząc od dnia ogłoszenia o upadłości dłużnika w Centralnym Rejestrze Upadłości i Restrukturyzacji. Zgłoszenie powinno zawierać m.in. dane osobowe wierzyciela, dowody potwierdzające istnienie wierzytelności, kategorię wierzytelności.

Wierzytelności masy upadłościowej

W dniu ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się tzw. masą upadłości, która służy do pokrycia kosztów postępowania upadłościowego i zaspokojenia wierzytelności upadłego (art. 61 ustawy Prawo upadłościowe). Co do zasady w skład masy upadłościowej wchodzi cały majątek upadłego należący do niego w chwili ogłoszenia upadłości oraz nabyty w toku postępowania. Ustawodawca wskazał jednak wyjątki niezaliczane do masy upadłości. Są to np.: wynagrodzenie za pracę w części niepodlegającej zajęciu – nie dotyczy umów-zleceń i umów o dzieło – czy mienie wyłączone uchwałą zgromadzenia wierzycieli (art. 63–67a ww. ustawy). Skład masy upadłości określa syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca, dokonując spisu inwentarza, w którym bierze pod uwagę wpisy w księgach upadłego i dokumenty bezsporne. Jeśli dojdzie do ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika, syndyk sprzedaje część lub całość przedsiębiorstwa upadłego, a także należące do niego nieruchomości i ruchomości. Zajmuje się także ściąganiem wierzytelności od dłużników upadłego. Uzyskane w ten sposób pieniądze są wykorzystywane w celu zaspokojenia wierzycieli według określonej kolejności.

Postępowanie upadłościowe – rodzaje wierzytelności

Wierzytelności, które mogą być zaspokojone w postępowaniu upadłościowym, zawierają się w dwóch głównych kategoriach:

1. Wierzytelności upadłościowe (roszczenia przeciwko upadłemu) – powstałe przed ogłoszeniem upadłości, np. niezapłacone raty kredytu, nieopłacona należność za towar czy usługę,
2. Wierzytelności w stosunku do masy (roszczenia przeciwko masie upadłości) – te, które powstały po ogłoszeniu upadłości przez dłużnika; zalicza się do nich koszty postępowania upadłościowego (np. podatki wynikające z likwidacji masy czy należności ze stosunku pracy wypadające na okres po ogłoszeniu upadłości). W przeciwieństwie do wierzytelności upadłościowych wierzytelności w stosunku do masy upadłości nie trzeba zgłaszać sędziemu-komisarzowi ani umieszczać na liście wierzytelności. Jeżeli w masie upadłości znajdują się odpowiednie pieniądze, wierzytelności te realizowane są z niej na bieżąco przez syndyka. Jeśli jednak w masie upadłości nie ma wystarczających środków pieniężnych, dokonuje się podziału dostępnych środków pomiędzy wierzycielami kategorii pierwszej i wierzytelnościami związanymi z kosztami postępowania (art. 342 i 343 ww. ustawy).

Ważne: Nie wszystkie wierzytelności mają takie same „prawa” w postępowaniu upadłościowym. Z masy upadłości na początku zaspakajane są tzw. wierzytelności uprzywilejowane. A zatem, zgodnie z przepisami, w pierwszej kolejności z masy upadłości zaspokaja się koszty postępowania, zobowiązania masy upadłości i – w kolejności – kategorie I, II, III i IV.

Restrukturyzacja firmy

Niewypłacalność dłużnika nie musi wiązać się z ogłoszeniem upadłości. Szansą dla niego może być postępowanie restrukturyzacyjne (zob. Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne), które daje możliwość wynegocjowania z kontrahentami najkorzystniejszego porozumienia (układu) bez konieczności zamykania przedsiębiorstwa. Warunkiem skutecznej restrukturyzacji jest zdolność dłużnika do zaspakajania bieżących kosztów postępowania, a także tych zobowiązań, które powstaną po jego rozpoczęciu. Dłużnik musi również złożyć wierzycielom korzystne dla nich propozycje restrukturyzacji, np. odroczenie terminu wykonania, rozłożenie spłaty na raty czy konwersję wierzytelności na udziały lub akcje (art. 156 ww. ustawy).

Skład układu

Jakie wierzytelności wchodzą w skład układu? Co do zasady układ obejmuje wszystkie wierzytelności osobiste, które powstały przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, wraz z odsetkami liczonymi od dnia rozpoczęcia postępowania (szczegółowy zakres układu znajdziesz w art. 150 ww. ustawy). W wierzytelnościach i roszczeniach wyłączonych z układu ustawodawca wskazał m.in. wierzytelności alimentacyjne, renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci czy wierzytelności ze stosunku pracy (więcej w art. 151 ww. ustawy).

Wierzytelności do potrącenia

Nieco innym sposobem uregulowania wierzytelności jest potrącenie (art. 498 kc). Aby go dokonać, obie strony muszą być względem siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami, a zatem musi wiązać je wzajemna umowa (stąd wzajemne wierzytelności). Co więcej, potrącenie jest możliwe tylko w sytuacji, gdy obie wierzytelności są jednorodzajowe (ich przedmiotem są pieniądze albo rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku).

Cesja wierzytelności

Jedną z głównych zasad prawa cywilnego jest zasada swobody umów umożliwiająca obrót wierzytelnościami w granicach prawa: Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania (art. 509. § 1 kc). I dalej: Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki (art. 509. § 2 kc). Przelew wierzytelności (cesja) może być dokonany na podstawie dowolnej umowy, np. sprzedaży, zamiany, zlecenia, darowizny. Należy pamiętać, że nie wszystkie wierzytelności można przelać na osobę trzecią. Niezbywalne są m.in. wymagalne niezapłacone alimenty (uchwała SN z 24 lutego 2011 r., sygn. akt. III CZP 134/10), a także wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę (art. 84 kodeksu pracy).

Umowa cesji wierzytelności

Umowa cesji wierzytelności powinna zawierać:

• datę i miejsce zawarcia umowy,
• wskazanie stron umowy – cedenta (obecnego wierzyciela) i cesjonariusza (przyszłego wierzyciela),
• oświadczenie cedenta, że wierzytelność należy do niego, oraz wskazanie jej tytułu,
• informację o dokonaniu przelewu wierzytelności,
• wskazanie momentu przeniesienia wierzytelności,
• cenę wierzytelności,
• klauzulę dotyczącą obowiązku poinformowania dłużnika o cesji,
• załącznik (dokument) potwierdzający istnienie wierzytelności.

Jeżeli wierzytelność została stwierdzona na piśmie, cesja tej wierzytelności również powinna mieć formę pisemną.

Na co zwrócić szczególną uwagę w przypadku cesji?

Należy pamiętać o tym, że:

• cesja nie wymaga zgody dłużnika, ale zawiadomienie dłużnika o cesji wywołuje pewne skutki prawne,
• dłużnik może uregulować należność pierwotnemu wierzycielowi, dopóki nie dowie się o cesji (art. 512 kc). Przeciwko cesjonariuszowi dłużnik może też podnieść wszelkie zarzuty przysługujące mu dotychczas w stosunku do cedenta – dotyczy to głównie zarzutu przedawnienia lub potrącenia,
• cesja wierzytelności nie wpływa na bieg terminu przedawnienia,
• można dokonać cesji wierzytelności przedawnionej, ale nie może ona wynikać z nieważnego zobowiązania.

Czy jest możliwe wykonanie cesji wierzytelności w trakcie postępowania egzekucyjnego? Tak. Zgodnie z art. 788 § 1 kpc sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz osoby, na którą przeszły uprawnienia po powstaniu tytułu egzekucyjnego, jeśli będzie ona dysponowała dokumentem urzędowym lub prywatnym z urzędowo poświadczonym podpisem potwierdzającym wykonanie cesji. Nie odnosi się to jednak do wierzytelności stwierdzonych bankowym tytułem egzekucyjnym (decyzja Sądu Najwyższego w uchwale z 2 kwietnia 2004 r., III CZP 9/04).

Faktoring

Szczególnym rodzajem cesji jest faktoring pozwalający zniwelować straty i utrzymać dodatni kapitał obrotowy zarówno dużym firmom, jak i startupom.

Na czym polega faktoring?

Zasady jego działania są bardzo proste: klient przekazuje faktorowi niezapłacone faktury, za które od razu otrzymuje (zazwyczaj) 80% ich wartości. Pozostałą kwotę (tzw. fundusz gwarancyjny) dostaje, gdy jego dłużnik ureguluje należności (o zapłatę w jego imieniu upomina się faktor).

Cesja a faktoring

Jaka jest różnica między sprzedażą wierzytelności w formie cesji a faktoringiem?

Przy sprzedaży nieruchomości w formie cesji wszelkie prawa do wierzytelności przeniesione zostają na rzecz osoby trzeciej (cesjonariusza). Na nią przechodzi również ryzyko związane z nieściągalnością należności. W przypadku faktoringu ryzyko to może ponosić faktorant, faktor albo obie strony – w zależności od umowy.

Handel długami – giełda wierzytelności

Sprzedaż wierzytelności odbywa się głównie za pośrednictwem internetowych giełd wierzytelności, zwanych też giełdami długów. Działanie giełdy wierzytelności regulują przepisy (art. 509 kc, art. 4 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych, art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy o ochronie danych osobowych). Wystawienie swojej wierzytelności w serwisie jest bardzo proste. Wystarczy podać dane osobowe dłużnika (imię, nazwisko lub nazwę firmy), miejsce zamieszkania lub siedziby firmy, rodzaj roszczenia (faktura, umowa) oraz jego wysokość. Większość giełd ma charakter otwarty – każdy może złożyć ofertę kupna i sprzedaży wierzytelności bez konieczności rejestracji. Niektóre serwisy prowadzą też giełdy branżowe, udostępniane tylko zarejestrowanym użytkownikom.

Zalety giełdy długów

Giełda długów ma co najmniej trzy zalety:

1. pozwala wierzycielowi szybko odzyskać (przynajmniej część) należności i uniknąć ewentualnego postępowania sądowego i egzekucyjnego; kupujący z kolei ma szansę na odzyskanie całej kwoty długu, zwłaszcza jeśli dysponuje odpowiednimi narzędziami windykacyjnymi,
2. niejednokrotnie skutecznie motywuje dłużnika do spłaty należności – pojawienie się w rejestrze z imienia i nazwiska wraz z miejscowością i kwotą zadłużenia dla niektórych dłużników jest powodem do wstydu i wpływa na decyzję o spłacie zadłużenia,
3. daje możliwość wyszukiwania dłużników, dzięki czemu kontrahenci mogą zweryfikować potencjalnych partnerów biznesowych pod kątem ich rzetelności i wypłacalności.

Jak księgować wierzytelności?

O ile przedsiębiorcom zazwyczaj nie nastręcza kłopotów oddzielenie przychodu od dochodu, o tyle obliczenie kosztów pracodawcy, rozliczenie kilometrówek czy księgowanie wierzytelności może być problemem. Jak to zrobić? Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o VAT opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Sprzedaż wierzytelności własnych nie zawiera się w żadnej z tych kategorii, dlatego uznaje się, że nie podlega opodatkowaniu VAT. Trzeba ją jednak uwzględnić w podatku PCC (art. 1a ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych).

Nowelizacja ustawy o CIT i PIT

Nowelizacja ustawy o CIT i PIT (art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT i art. 23 ust. 1 pkt 34 ustawy o PIT), obowiązująca od 1 stycznia 2018 r., wprowadziła zmiany dotyczące uznania za koszt podatkowy straty ze zbycia wierzytelności. Strata ta nie może przekroczyć wykazanego wcześniej przychodu niezależnego. Z kolei jeśli doszło do umorzenia, za koszt uzyskania przychodów uznaje się umorzoną wierzytelność, o ile została wcześniej zaliczona jako przychód należny (tylko do wysokości przychodu należnego). Za koszty uzyskania przychodów nie uznaje się wierzytelności przedawnionych (art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o CIT i art. 23 ust. 1 pkt 17 ustawy o PIT).

Wierzytelność nieściągalna

Zanim przedsiębiorca uzna nieuregulowaną wierzytelność za przedawnioną, może stwierdzić, że jest to wierzytelność nieściągalna. Co do zasady nie można jej włączyć w koszty uzyskania przychodu, poza wyjątkami wskazanymi w art. 16 ust. 1 pkt 25 ustawy o CIT. Za wierzytelności nieściągalne uznaje się takie wierzytelności, których nieściągalność została potwierdzona postanowieniem o nieściągalności, postanowieniem sądu lub protokołem sporządzonym przez podatnika (szczegółowy wykaz w art. 16 ust. 2 ustawy o CIT). Nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną zwłaszcza, gdy dłużnik zmarł, został wykreślony z rejestru działalności gospodarczej albo kwestionuje wierzytelność na drodze powództwa sądowego (więcej w art. 16 ust. 2a pkt 1 ustawy o CIT).

Pamiętaj: operacje dotyczące wierzytelności należy uwzględnić w sprawozdaniu finansowym KPiR i w JPK.