Co to jest samozatrudnienie?
Samozatrudnienie wywodzi się od angielskiego terminu self-employment, który definiowany jest jako podjęcie działalności gospodarczej na własny rachunek i odpowiedzialność przez osobę fizyczną. Choć termin samozatrudnienie nie posiada swojej definicji w polskim prawie, to określa się go jako zmianę relacji pomiędzy pracownikiem a pracodawcą na stosunek prawno-gospodarczy między dwoma podmiotami gospodarczymi prowadzącymi odrębne działalności gospodarcze. Idąc tym tropem, samozatrudniony prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, czyli po prostu firmę.
Jaka ustawa reguluje samozatrudnienie w Polsce?
W polskiej regulacji prawnej nie istnieje ukonstytuowana definicja samozatrudnienia, lecz w swoich założeniach wymaga ono prowadzenia działalności gospodarczej. Reguluje to Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.). Działalność gospodarcza na mocy ustawy została zdefiniowana jako zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Czym się różni samozatrudnienie od angażu na umowę o pracę?
W przypadku angażu osoby samozatrudnionej charakter pracy nie ma cech właściwych dla stosunku pracy (umowy o pracę) takich jak obowiązek pracy w stałym miejscu i godzinach.
Samozatrudnienie krok po kroku
Aby uzyskać status samozatrudnionego, należy podjąć pewne kroki – co ważne, w odpowiedniej kolejności:
- rejestracja działalności gospodarczej w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG),
- uzyskanie wpisu REGON do Rejestru Gospodarki Narodowej (Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej) prowadzonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego,
- zgłoszenie NIP (numeru identyfikacji podatkowej) w urzędzie skarbowym oraz wybór formy rozliczenia,
- zgłoszenie do ubezpieczeń ZUS.
CEIDG
Nad CEIDG pieczę sprawuje Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii udostępniające przedsiębiorcom platformę internetową.
Na niej znajduje się centrum wiedzy o rejestracji firmy w:
- urzędzie,
- przez telefon lub Internet.
Przed przystąpieniem do założenia działalności gospodarczej każdy przyszły przedsiębiorca powinien odpowiedzieć sobie na pytania m.in. o to, czy musi rejestrować działalność, jaki rodzaj opodatkowania preferuje, gdzie zamierza prowadzić konto firmowe, lub też dotyczące rejestracji VAT.
Zalety samozatrudnienia
Samozatrudnienie jest niewątpliwie najbardziej elastyczną formą pracy. Samozatrudniony nie jest zobligowany do świadczenia pracy 8 godzin dziennie przez 5 dni w tygodniu (art. 129 § 1 Kodeksu Pracy1). Przedsiębiorca ma swobodę w wyborze zarówno miejsca pracy, jak i godzin, w których pracuje. Pracodawca dzięki optymalizacji kosztów może zaproponować samozatrudnionemu wyższe wynagrodzenie, zaś samozatrudniony nie musi się ograniczać do jednego pracodawcy, lecz może współpracować z kilkoma firmami. Niewątpliwą zaletą samozatrudnienia jako formy pracy jest aspekt psychologiczny. Samozatrudnieni wykazują większe spełnienie zawodowe i realizują własne wizje bez ograniczeń ze strony pracodawcy.
Wady samozatrudnienia
Wśród kluczowych wad samozatrudnienia szczególne miejsce zajmuje:
- konieczność samodzielnego prowadzenia księgowości,
- kalkulacji i opłaty składek ubezpieczeniowych
- podatków.
Samozatrudnionego nie obowiązują przepisy i regulacje Kodeksu Pracy, przez co nie dotyczą go ograniczenia zakresu odpowiedzialności pracownika. Nie może on również liczyć na urlop wypoczynkowy czy ochronę ze strony związków zawodowych (nowa ustawa o związkach zawodowych daje możliwość koalicji poszczególnym samozatrudnionym).
Czy samozatrudnienie się opłaca?
Aby określić opłacalność podjęcia pracy jako samozatrudniony, należy oszacować:
- przychód,
- wysokość składek ubezpieczeniowych,
- miesięczne zaliczki z tytułu podatku dochodowego
- koszty operacyjne (m.in. usługi księgowe)
- koszty uzyskania przychodu.
Wielu przedsiębiorców błędnie myśli tylko o szacowanym przychodzie i składkach do ZUS. Kontrakty B2B są formą zwiększania miesięcznych przychodów dzięki zamianie etatu na fakturę. Samozatrudnienie nie gwarantuje jednak poszczególnych korzyści. Należą do nich: urlop wypoczynkowy, zasiłek macierzyński czy chorobowy (w przypadku nieodprowadzania składek chorobowych do ZUS).
Jakie są warunki samozatrudnienia?
Samozatrudnienie opiera się na stosunku prawno-gospodarczym między dwiema działalnościami gospodarczymi (B2B – business to business). Samozatrudniony, aby podjąć się pracy, musi prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą, chyba że jego roczny przychód nie przekracza 50% płacy minimalnej (drobna działalność). Przedsiębiorca musi zarejestrować swoją działalność i uzyskać wpis REGON (Rejestracja Gospodarki Narodowej), a następnie numer NIP (właściwy urząd skarbowy). Rejestrując jednoosobową działalność gospodarczą, właściciel musi zgłosić, jakiego rodzaju działalność będzie prowadził. Na etapie składania wniosku musi za to podać kod PKD, czyli typ prowadzonej działalności. PKD nie posiada odrębnej klasyfikacji dla osób samozatrudnionych. Przy wizycie w fiskusie właściciel firmy – samozatrudniony – jest zobligowany do wyboru formy opodatkowania, od którego będzie zależeć księgowość firmy.
Samozatrudnienie a RODO
Czy i co zmienia RODO2 w przypadku osób samozatrudnionych?
Unijne rozporządzenie o ochronie danych osobowych RODO od 25 maja 2018 roku spędza przedsiębiorcom sen z powiek, ponieważ problematyczną kwestią stało się nazewnictwo firm osób samozatrudnionych. Nazwa działalności gospodarczej osoby fizycznej musi się składać z jej imienia wraz z nazwiskiem oraz opcjonalnie pseudonimu wskazującego na prowadzoną działalność. Rozporządzenie RODO nie wprowadza jednak wyłączeń od przetwarzania danych osobowych osób samozatrudnionych. Jest to równoznaczne z tym, że podmioty wykorzystujące dane osobowe osób samozatrudnionych staną się administratorami tych danych.
Umowa o samozatrudnienie
Podstawą samozatrudnienia jest umowa dotycząca współpracy między samozatrudnionym a przedsiębiorstwem, dla którego ma on pracować lub wykonywać zlecenie. Efekty negocjacji samozatrudnionego z klientem powinny zostać zawarte w tej elastycznej formie kontraktu. Umowa o samozatrudnienie nie może zawierać zapisów o pracy pod czyimś kierownictwem, w ustalonych godzinach oraz konkretnym miejscu – takie zapisy dotyczą pracowników etatowych. Samozatrudnionego nie obowiązuje odgórnie narzucony okres wypowiedzenia. Jest to równoznaczne z możliwością nieprzewidzianego zerwania kontraktu przez każdą ze stron umowy.
Samozatrudnienie u tego samego pracodawcy?
Jeśli Pani Ala zdecydowałaby się na rezygnację z etatu w Firmie X, gdzie pracowała jako księgowa, i chciała kontynuować współpracę z tą firmą jako samozatrudniona, musiałaby zacząć od rozwiązania umowy z pracodawcą. Pani Ala zarejestrowała własną działalność gospodarczą i ma świadczyć usługi księgowe. Świeżo upieczona właścicielka firmy znowu związała się z Firmą X, zakres jej obowiązków nie uległ zmianom i ponownie świadczy ona usługi na rzecz byłego przełożonego. Diametralnie zmieniła się jednak kwestia opodatkowania, ponieważ teraz to Pani Ala musi się zająć podatkami i rozliczeniem z ZUS. Jako że księgowa podjęła pracę na rzecz byłego pracodawcy, nie przysługują jej preferencyjne składki ZUS dla nowych przedsiębiorców. Niezależnie od wybranej formy opodatkowania – podatku liniowego, ryczałtu, skali podatkowej czy karty podatkowej – w przypadku wykonywania tych samych usług na poczet byłego przełożonego Pani Ali nie będą przysługiwać ulgi.
Koszty wynikające z samozatrudnienia
Przy prowadzeniu jednoosobowej działalności gospodarczej samozatrudnionemu przysługuje prawo do rozliczania kosztów uzyskania przychodu, jednak przedsiębiorca musi wykazać związek poniesionych wydatków z prowadzoną działalnością gospodarczą. Samozatrudnienie generuje dodatkowe koszty, które nie dotyczyły przedsiębiorcy, gdy pracował jako etatowiec.
Musi on podołać m.in.:
- kosztom prowadzenia księgowości,
- sprzętu biurowego (w tym telefonu, komputera),
- usług prawniczych,
- usług transportowych,
- usług kurierskich.
W dodatku jeśli samozatrudniony chce oferować i sprzedawać usługi nie tylko firmom, jest on zobowiązany dokonać zakupu kasy fiskalnej.
ZUS
Jedną z wad samozatrudnienia jest konieczność samodzielnego odprowadzania składek na ZUS. Istnieje też jednak druga strona medalu – korzyścią z prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej są niższe składki ubezpieczeniowe. Minimalna podstawa ich wysokości może stanowić 60% szacowanego miesięcznego wynagrodzenia, które jest przyjęte do ustalenia rocznej podstawy wymiaru składek. Dodatkowo wymiar składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez pierwsze dwa lata prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej stanowi stała zadeklarowana kwota, która jednak nie może być niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia.
Ubezpieczenie chorobowe
Składki na ubezpieczenie chorobowe zależą od preferencji samozatrudnionego. Nie ma on obowiązku opłacać składek. Warto jednak podkreślić, że dzięki nim posiada się prawo do opieki zdrowotnej w czasie choroby w Polsce i Unii Europejskiej. Opłaty zarówno na ubezpieczenie zdrowotne, jak i na Fundusz Pracy są stałe w skali roku.
Samozatrudnienie a rozwiązania w normalnym stosunku pracy
Osobom samozatrudnionym, w przeciwieństwie do etatowców, nie przysługują atrakcyjne płatne urlopy. Umowa cywilnoprawna, jaką jest kontrakt, nie obejmuje urlopów i zwolnień chorobowych. Osoby samozatrudnione samodzielnie ustanawiają sobie urlop (z wyjątkiem kontraktu), jednak wybierając się na wypoczynek, odbierają sobie źródło przychodu i kontrakty. Kobiety, które chcą zdecydować się na urlop macierzyński, będąc na samozatrudnieniu, mają prawo do zasiłku macierzyńskiego, jednak muszą być wcześniej ubezpieczone nieprzerwanie przez okres 90 dni.
Przedsiębiorca ma prawo wliczyć w koszty prowadzenia działalności gospodarczej wydatki związane z wyjazdem służbowym, w tym z delegacją. Standardowo każdy wydatek musi zostać udokumentowany paragonem lub fakturą VAT w celach księgowych. W przypadku umowy o pracę osoba zatrudniona ma zagwarantowane płatne urlopy, delegacje służbowe rozliczane przez firmę czy możliwość wzięcia zwolnienia L4.
Samozatrudnienie a podatki i księgowość
Wszystkie osoby samozatrudnione obowiązuje PIT, czyli podatek dochodowy od osób fizycznych. Różnicę przy jego rozliczaniu przez osoby samozatrudnione i etatowców stanowi faktyczny wykonawca bilansu. Rozliczaniem pracowników etatowych zajmuje się dział kadrowy, zaś osoby samozatrudnione są w tej kwestii zdane na siebie.
Przy rejestracji jednoosobowej działalności gospodarczej przedsiębiorca zobowiązany jest do odwiedzin we właściwym urzędzie skarbowym i wskazania wybranej formy opodatkowania.
Wyróżniamy trzy takie formy:
- według skali podatkowej – zasady ogólne, opodatkowanie 18% przy I progu podatkowym i 32% po jego przekroczeniu,
- podatek liniowy – stała stawka 19% uniemożliwiająca korzystanie z ulg podatkowych,
- ryczałt ewidencjonowany.
Ustawa VAT
Na mocy ustawy VAT podatnikami są również osoby prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel prowadzonej jednostki. Działalność gospodarcza obejmuje najczęściej ciągłą sprzedaż towarów i usług w celach zarobkowych. Samozatrudnieni nie są obligatoryjnie obciążeni podatkiem VAT, mają oni możliwość zwolnienia z rozliczania podatku od sprzedaży towarów i usług. Przedsiębiorcy przy rejestracji działalności gospodarczej mogą podjąć decyzję o zostaniu czynnym vatowcem.
Samozatrudnienie a inne formy zatrudnienia
Rynek pracy wymaga elastyczności, dlatego istnieje wiele form zatrudnienia: od umowy o pracę przez umowę-zlecenie po samozatrudnienie. Wśród zobowiązujących umów jako pierwsza nasuwa się umowa o pracę, czyli etat. Etatowiec dostaje stałą pensję niezależnie od przepracowanych w miesiącu dni. Na podstawie tej formy zatrudnienia opracowano umowę-zlecenie z 50% kosztami uzyskania przychodu (wysokość kosztów obliczana proporcjonalnie do pensji). Jedną z równie popularnych umów jest umowa o dzieło, która nie przewiduje możliwości przystąpienia do ubezpieczeń społecznych. Wymienione formy zatrudnienia opierają się na umowie cywilnoprawnej, a co za tym idzie, na Kodeksie Cywilnym.
Samozatrudnienie a faktura
Samozatrudnieniu niemal zawsze towarzyszy słowo „faktura”. Samozatrudniony, prowadząc własną działalność gospodarczą, za usługę wykonaną na rzecz innego przedsiębiorstwa może wystawić fakturę. Kwota, na jaką ona opiewa, ustalana jest indywidualnie w wyniku negocjacji. Wykonawca usługi rozlicza też koszty uzyskania przychodu.
Samozatrudnienie za granicą
Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą nie musi rejestrować firmy w innym kraju, np. w Anglii czy w Niemczech, aby świadczyć tam swoje usługi.
Na czym polega działalność transgraniczna?
Działalność transgraniczna zakłada utrzymywanie stałego miejsca prowadzenia działalności w rodzimym kraju przy jednoczesnym świadczeniu usług w innym państwie przy założeniu, że znaczna część działalności musi odbywać się w kraju rodzimym, tj. w Polsce.
Kalkulator samozatrudnienia
W przypadku osób samozatrudnionych nie stosuje się przepisów prawa pracy, które gwarantują płacę minimalną. Zarobki oraz terminy rozliczeń regulowane są indywidualnie na mocy negocjacji kontraktu.
Osoby, które zastanawiają się, czy powinny zrezygnować z etatu i założyć własną działalność, znajdą w Internecie kalkulatory pozwalające sprawdzić, ile można zarobić na fakturze. Co ważne, dostępne kalkulatory uwzględniają różne kombinacje odliczenia kosztów, pozwalają też porównać kwotę zarobków netto w przypadku etatu i samozatrudnienia.
Podsumowanie
Samozatrudnienie jest niewątpliwie atrakcyjną formą pracy dla przedstawicieli wyspecjalizowanych dziedzin. Nie dla każdego etatowca przejście na samozatrudnienie będzie oznaczało polepszenie warunków pracy. Samozatrudnienie może pozytywnie stymulować uzyskiwane przychody, jednak tak preferencyjna forma pracy pociąga za sobą spore koszty i ryzyko.
