Forfaiting

Co to jest forfaiting?

W świetle prawa forfaiting to umowa nienazwana, na mocy której forfetysta jest zobligowany do sprzedaży forfaiterowi średnio- lub długoterminowej wierzytelności pieniężnej przed terminem jej płatności. Forfaiter – najczęściej bank lub wyspecjalizowana instytucja – zobowiązuje się do wypłaty wynagrodzenia pomniejszonego o koszty forfaitingowe na rzecz forfetysty.

Jaka jest definicja forfaitingu?

forfaiting to zakup przez bank terminowych wierzytelności wyrażonych w złotówkach i obcych walutach, które powstały w wyniku realizacji dostaw towarów lub usług. Transakcja przebiega według uzgodnionej stopy dyskonta, z wyłączeniem prawa regresu w stosunku do zbywcy.

Forfaiting to milionowa transakcja wtórna z definicji występująca w handlu zagranicznym. Aby doszła ona do skutku, musi zostać zrealizowana transakcja sprzedaży towarów lub usług między importerem a eksporterem. Po przypieczętowaniu transakcji pierowotnej eksporter zwraca się do forfaitera (banku lub instytucji forfaitingowej) o przyznanie finansowania poprzez sprzedaż należności.

Jaka ustawa reguluje forfaiting?

Dnia 23 grudnia 2010 roku Minister Finansów wydał rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa¹. Wówczas w myśl polskiego prawa forfaiting zdefiniowano jako umowa nienazwana o terminie zapłaty dłuższym niż rok, związana z finansowaniem usług, dostaw, robót budowlanych, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu.

Umowa forfaitingu nie jest stypizowana ustawowo jako umowa nienazwana. Transakcja dochodzi do skutku na mocy oświadczenia woli stron (umowa konsensualna). Sprzedaż praw reguluje art. 155 Kodeksu Cywilnego i to właśnie ten zbiór przepisów wpływa w największym stopniu na umowy forfaitingu.

Na czym polega forfaiting?

Forfaiting to forma średnio- i długoterminowego finansowania (na czas od 6 miesięcy do 10 lat) wykorzystywana głównie w handlu zagranicznym (dopuszcza się forfaiting krajowy, jednak utożsamia się go z cesją wierzytelności). Transakcja opiera się na zakupie terminowych wierzytelności, które przysługują eksporterom dóbr i usług przez banki lub wyspecjalizowane instytucje. W umowie forfaitingu uczestniczą:

• forfetysta – zbywca wierzytelności, zazwyczaj podmiot gospodarczy o działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej,
• forfaiter – nabywca wierzytelności,
• dłużnik – klient forfetysty, który dokonał zakupu jego towarów lub usług.

Czy forfaiting może być źródłem finansowania?

Z definicji forfaiting to forma zewnętrznego finansowania kapitałem obcym służąca do optymalizacji płynności finansów przedsiębiorstwa. Forfaiting opiera się w największej mierze na dyskoncie weksli oraz akredytyw z odroczonym terminem płatności. Ten instrument finansowy pozwala zbywcy wierzytelności (forfetyście) na udzielenie partnerom kredytu handlowego i zwiększenie swojej pozycji rynkowej wśród konkurentów. Finansowanie przedsiębiorstw wyłącznie kapitałem własnym zapewnia płynność finansową, jednak znacznie spowalnia rozwój firm, zwłaszcza typu start up. Rynek finansowy dedykuje podmiotom gospodarczym coraz więcej produktów, tak aby przedsiębiorstwa mogły skutecznie zarządzać kapitałem obrotowym netto. Forfaiting to akceptowalna forma finansowania przedsiębiorstw obok popularnych faktoringu czy leasingu.

Jak działa forfaiting

Forfaiting opiera się na sprzedaży wierzytelności i to one opisują istotę tej formy finansowania.

Przedmiotem umowy forfaitingowej mogą być:

• wierzytelności pieniężne,
• wierzytelności krajowe i zagraniczne,
• wierzytelności średnio- i długoterminowe,
• wierzytelności pojedyncze.

Forfaiting dotyczy zatem głównie należności z tytułu eksportu oraz milionowych transakcji międzynarodowych. Zawarcie umowy z instytucją finansującą wiąże się z przyjęciem przez nią odpowiedzialności za daną wierzytelność, stąd koszty forfaitingu zawierają dodatkową opłatę związaną z ryzykiem finansowym i walutowym.

Dla kogo jest forfaiting

W związku z tym forfaiting przeznaczony jest głównie dla dostawców, eksporterów i wykonawców dużych kontraktów inwestycyjnych. Przedsiębiorstwa decydują się na forfaiting, aby poprawić wskaźniki płynności finansowej (zapewnić sobie zastrzyk gotówki), uzyskać finansowanie poszczególnych inwestycji lub gdy mają trudność z uzyskaniem finansowania w formie kredytu bankowego.

Etapami realizacji transakcji forfaitingu są:

• Zamówienie towaru lub usługi u zbywcy, realizacja zamówienia oraz wystawienie faktury.
• Cesja – sprzedaż wierzytelności instytucji forfaitingowej.
• Wypłata należności zbywcy pomniejszonej o koszty forfaitingu.
• Spłata długu.

Forfaiting w Polsce

Forfaiting dotarł do Polski pod koniec lat 90. ubiegłego wieku.

Kto był prekursorem forfaitingu w Polsce?

Prekursorem ofert forfaitingu był Bank Handlowy w Warszawie SA, który jako jeden z pierwszych zaczął sprzedawać ten instrument finansowy w 1996 roku.

Zapoczątkowany w Rosji kryzys finansowy z 2000 roku nie wpłynął na rozwijający się w Polsce forfaiting. Do swojej oferty wówczas dodały go banki takie jak Bank Zachodni (dziś Bank Zachodni WBK) czy Bank Śląski (ING BSK), a transakcji forfaitingowych podejmowało się łącznie 14 instytucji finansowych. Z uwagi na dużą liczbę fuzji i przejęć w polskim sektorze bankowym w latach 2012–2016 liczba banków oferujących tę formę finansowania maleje, mimo że podaż ofert dedykowanych eksporterom wciąż rośnie.

Jakie są typy forfaitingu?

Forfaiting to rozbudowany instrument finansowy. Możemy wyszczególnić wiele jego odmiennych form, które odbiegają jednak od klasycznej definicji forfaitingu.

Ze względu na rodzaj instrumentu finansowego zabezpieczającego wierzytelność wyróżnia się:

• forfaiting wekslowy – zabezpieczeniem jest weksel własny lub trasowany,
• forfaiting bezwekslowy – zabezpieczeniem jest akredytywa z odroczonym terminem płatności,
• forfaiting niezabezpieczony – dotyczy wyłącznie międzynarodowych konsorcjów o stabilnej pozycji.

Forfaiting właściwy i niewłaściwy oraz kryterium geograficzne

W instytucjach finansowych przy projektowaniu ofert forfaitingowych błędnie wyróżnia się pod względem umiejscowienia ryzyka forfaiting właściwy i niewłaściwy. W formie właściwej (zgodnie z klasyczną definicją) zbywca wierzytelności pozbywa się odpowiedzialności za sprzedaną wierzytelność, fakturę, a forfaiter przejmuje pełne ryzyko. Forfaiting niewłaściwy z punktu prawnego jest umową sprzedaży wierzytelności, ponieważ bank lub instytucja forfaitingowa nie przejmuje na siebie ryzyka.

Z uwagi na kryterium geograficzne wyróżnia się forfaiting:

1. krajowy – wszystkie strony umowy działają na terenie jednego kraju,
2. międzynarodowy – strony umowy mają siedziby w różnych krajach.

Inne rodzaje forfaitingu

Umowa forfaitingu nie zakłada konieczności informowania dłużnika o zawarciu umowy pomiędzy forfaiterem a przedsiębiorstwem, w szczególności gdy zabezpieczeniem są weksle.

Stąd rozróżnienie pod względem zawiadamiania dłużnika o zawarciu umowy na forfaiting:

• nienotyfikowany,
• półotwarty
• notyfikowany.

Umowa nienotyfikowana zakłada brak powiadomienia dłużnika o jej zawarciu, zaś umowa otwarta oznacza jego niezwłoczne powiadomienie. Forfaiting półotwarty zakłada powiadomienie dłużnika o zawarciu umowy w momencie wystawienia wezwania do zapłaty przez forfaitera.

Przykłady forfaitingu

Załóżmy, że Pani Ala prowadzi przedsiębiorstwo budowlane w Niemczech, które specjalizuje się w montażu dźwigów osobowych. Oferta Pani Ali wygrała przetarg i została ogłoszona wykonawcą projektu montażowego w nowo powstałym centrum handlowym w polskim Krakowie. Deweloper, który jest zarządcą kompleksu handlowego, otrzymał od Pani Ali fakturę na kwotę 400 tysięcy euro za usługę montażu. Firma Pani Ali potrzebuje wolnych środków gotówki do pokrycia bieżących inwestycji budowlanych, jednak ze względu na przeciążoną zdolność kredytową nie może ubiegać się o pożyczkę, a od dewelopera X uzyskała weksel. Pani Ala wybrała krajowy bank, z którym podpisała umowę forfaitingu właściwego międzynarodowego. Na mocy umowy sprzedała swoją wierzytelność w zamian za gotówkę pomniejszoną o prowizję i odsetki. Deweloper z Krakowa został poinformowany o zawartej umowie i swój dług rozliczał z forfaiterem.

Wady i zalety forfaitingu

Forfaiting niesie za sobą szereg korzyści, których jednak nie da się zaimplementować w każdym przedsiębiorstwie. Wśród największych zalet wyróżnia się:

• brak prawa do regresu w stosunku do zbywcy wierzytelności,
• uregulowana odgórnie stopa dyskonta,
• wyeliminowanie ryzyk walutowego, politycznego i handlowego,
• poprawa wskaźników finansowych poprzez upłynnienie gotówki,
• proste formalności oraz szybka realizacja umowy,
• zapewnienie wykupu 100% wartości wierzytelności.

Nie istnieje jednak idealny instrument finansowy i mimo wielu korzyści płynących z umów forfaitingu, ma on również swoje wady, do których należą przede wszystkim wysokie odsetki dyskontowe potrącane z góry za całkowity czas umowy. Dodatkowo usługa forfaitingu nie jest dostępna dla wszystkich przedsiębiorstw – posiadana wierzytelność musi spełniać odpowiednie wymogi.

Forfaiting – umowa

Umowa forfaitingu jako umowa nienazwana w polskim prawie należy do jednej z bardziej elastycznych.

Co reguluje umowę forfaitingu?

Reguluje ją przede wszystkim Kodeks Cywilny (art. 155). Podmiotami bezpośrednio w niej uczestniczącymi są zbywca wierzytelności – forferysta – i forfaiter (instytucja lub bank, który kupuje wierzytelności). Pośrednio uczestniczy w niej również dłużnik, który brał udział w transakcji pierwotnej (wymianie handlowej między dostawcą towarów lub usług a zamawiającym).

Forfaiting a zamówienia publiczne

Szczególnym rodzajem transakcji forfaitingowych są te, w których udział biorą jednostki samorządu terytorialnego bądź ich spółki. Obejmują one forfaiting krajowych należności kontraktowych, który polega na wykupie wierzytelności od instytucji samorządowych. To jedna z najbardziej kontrowersyjnych form forfaitingu, ponieważ nie dotyczy transakcji eksportowych, ale jedynie finansowania wielomilionowych przedsięwzięć samorządów terytorialnych.

Forfaiting z regresem czy bez?

Klasyczny forfaiting z definicji to forfaiting bez regresu. Całe odpowiedzialność i ryzyko niewypłacalności płynące z wykupionej wierzytelności przechodzą po podpisaniu umowy na forfaitera. To unikatowa cecha forfaitingu. Instrument ten jednak ewoluował na przestrzeni minionych lat, dopuszcza się więc teraz również forfaiting z regresem, jednak mylnie jest on identyfikowany z klasycznym forfaitingiem. Po wykluczeniu przejęcia ryzyka mamy do czynienia z klasyczną sprzedażą wierzytelności. Należy jednak pamiętać, że jednym z kluczowych kosztów forfaitingu jest opłata, marża lub prowizja za podjęte ryzyko.

Forfaiting a księgowość

Kwestia podatków w forfaitingu jest dość niejednoznaczna. Umowa forfaitingu swoją treścią obejmuje czynność ściągania długów², stąd organy podatkowe uznają opodatkowanie usługi stawką podatkową VAT. W związku z tym, że umowa forfaitingu należy do umów nienazwanych, sąd administracyjny zaleca precyzyjne badanie charakteru i celu umowy. Kontrowersje wśród umów forfaitingowych budzi kwestia obłożenia podatkiem od czynności cywilnoprawnych oraz podatkiem dochodowym od osób prawnych. Ustawa nie określa ujednoliconych wytycznych. Każda umowa powinna być rozpatrywana indywidualnie.

Forfaiting a faktoring

W literaturze pojawia się wiele opinii, że forfaiting jest instrumentem pochodnym faktoringu. I jedno, i drugie narzędzie przyczynia się do zwiększania płynności finansowej, jednak są między nimi znaczne różnice.