Wszystko, co warto wiedzieć o ubezpieczeniu społecznym

Co to jest ubezpieczenie społeczne?

Ubezpieczenie społeczne to system świadczeń finansowych będących zabezpieczeniem na wypadek wystąpienia sytuacji określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych¹. Na wypłatę świadczeń z ZUS-u, czyli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, mogą liczyć osoby objęte takim ubezpieczeniem w przypadku wystąpienia niezdolności do pracy.

Co wchodzi w skład ubezpieczenia społecznego?
W skład ubezpieczenia społecznego wchodzą ubezpieczenia: rentowe, emerytalne, wypadkowe i chorobowe. Przysługują one m.in. pracownikom zatrudnionym na umowie o pracę lub umowie-zleceniu. W tym drugim przypadku ubezpieczenie chorobowe jest opcjonalne i może być opłacone dobrowolnie przez pracownika.

Komu przysługują ubezpieczenia społeczne?

Jeśli masz umowę o pracę, jesteś objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami:

1. rentowym,
2. emerytalnym,
3. wypadkowym,
4. chorobowym.

Zasiłki, świadczenia i urlopy

Osoby pobierające zasiłek macierzyński, przebywające na urlopie wychowawczym, pobierające świadczenie pielęgnacyjne lub zasiłek opiekuńczy objęte są ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym. Nie są natomiast objęte ubezpieczeniem wypadkowym ani chorobowym.

Osoby ubezpieczone mogą również złożyć wniosek o ubezpieczenie dziecka lub małżonka.

Umowa-zlecenie, umowa agencyjna, umowa o świadczeniu usług i inne

Pracownik posiadający umowę-zlecenie, umowę agencyjną, umowę o świadczenie usług, prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub będący osobą duchowną objęty jest obowiązkowymi ubezpieczeniami:

1. emerytalnym,
2. rentowym,
3. wypadkowym.

Ubezpieczenie chorobowe jest wówczas dobrowolne, opłacane w całości przez ubezpieczonego.

Jakie są świadczenia gwarantowane przez ubezpieczenie społeczne?

Rodzaj wypłacanych świadczeń zależy od przyczyny niezdolności do pracy.

Choroba lub urodzenie dziecka

Jeśli jest to choroba lub urodzenie dziecka, może nam przysługiwać:

• zasiłek chorobowy,
• zasiłek macierzyński,
• zasiłek opiekuńczy,
• zasiłek wyrównawczy,
• świadczenie rehabilitacyjne.

Wypadek przy pracy lub choroba zawodowa

Gdy ulegliśmy wypadkowi przy pracy lub zapadliśmy na chorobę zawodową, możemy się starać m.in. o:

• jednorazowe odszkodowanie,
• zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego,
• świadczenie rehabilitacyjne.

Pozostałe świadczenia

Gdy jesteśmy długotrwale (lub stale) niezdolni do pracy, może nam zostać przyznana renta. Również emerytura jest świadczeniem wypłacanym przez ubezpieczenie społeczne – z tytułu starości. Istnieją także:

• renta rodzinna (przyznawana w przypadku śmierci osoby utrzymującej ubezpieczonego),
• zasiłek pogrzebowy (wypłacane w przypadku śmierci bliskiej osoby świadczenie mające pokryć koszta pogrzebu),
• renta socjalna,
• świadczenie przedemerytalne.

Do niektórych spośród tych świadczeń mogą nam przysługiwać również dodatki, które otrzymamy, gdy będziemy w wyjątkowo trudnej sytuacji życiowej.

Wypłata świadczeń

Świadczenia z ubezpieczeń społecznych zazwyczaj wypłacane są w formie kwoty pieniężnej, ale mogą też być wsparciem w postaci sprzętu rehabilitacyjnego lub usługi zdrowotnej (np. rehabilitacji).

Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenie zdrowotne

Ubezpieczenie zdrowotne nie zalicza się do ubezpieczeń społecznych, ponieważ zasady, którym podlega, zawarte zostały w odrębnej ustawie². Mimo tego orzecznictwo sądowe stanowi, że ubezpieczenie zdrowotne ma również charakter ubezpieczenia społecznego.

Jaki jest związek pomiędzy ubezpieczeniem społecznym a zdrowotnym?
Ścisły związek pomiędzy tymi ubezpieczeniami wynika m.in. z faktu, że osoby podlegające ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu automatycznie podlegają również ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenia gospodarcze

Ubezpieczenia społeczne różnią się od ubezpieczeń gospodarczych co do zasady działania. Społeczne mają na celu ochronę ubezpieczonego oraz jego rodziny na wypadek czasowej lub trwałej niezdolności do pracy. Celem ubezpieczeń gospodarczych jest zmniejszenie szkód finansowych wywołanych zdarzeniami losowymi. Ubezpieczający podmiot gospodarczy bierze na siebie ryzyko poniesienia części lub całości kosztów w przypadku wystąpienia określonej w umowie sytuacji.

Ubezpieczenia ruchomości i nieruchomości

Do ubezpieczeń gospodarczych możemy zaliczyć ubezpieczenia obejmujące konkretne ruchomości i nieruchomości, np.:

• ubezpieczenie samochodu (ubezpieczenie OC, ubezpieczenie AC),
• ubezpieczenie motocykla,
• ubezpieczenie roweru,
• ubezpieczenie mieszkania,
• ubezpieczenie telefonu.

Pozostałe

Mogą to być również ubezpieczenia bardziej ogólne, związane z sytuacją, wydarzeniem czy działalnością, np.:

• ubezpieczenie turystyczne,
• ubezpieczenie dla firm,
• ubezpieczenie NNW,
• ubezpieczenie assistance,
• ubezpieczenie narciarskie,
• ubezpieczenie na życie.

Kto płaci składki za ubezpieczenia społeczne i kto wypłaca świadczenia?

W przypadku umowy o pracę wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe. Chociaż to pracodawca je odprowadza (jako pracownicy nie musimy dodatkowo płacić nic ZUS-owi), potrąca je częściowo z własnej kieszeni, a częściowo z wynagrodzenia pracownika. W przypadku osoby prowadzącej działalność gospodarczą wszystkie składki opłacać trzeba samodzielnie.

Świadczenia może wypłacać ZUS albo płatnik składek:

1. jeśli pracodawca ubezpiecza więcej niż 20 osób, to właśnie on wypłaca zasiłki chorobowe w czasie trwania ubezpieczenia,
2. we wszystkich pozostałych sytuacjach świadczenia wypłaca ZUS.

Jak wyliczyć składki na ubezpieczenia społeczne?

Wynagrodzenie pracownika

Od wynagrodzenia pracownika odejmowane jest 13,71% składek na ubezpieczenia społeczne. Jest to:

• 9,76% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne,
• 1,5% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie rentowe,
• 2,45% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe.

Składki pracodawcy

Za tego samego pracownika pracodawca odprowadza dodatkowo z własnej kieszeni 20,61% podstawy wymiaru składek, czyli:

• 9,76% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne,
• 6,5% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie rentowe,
• 1,67% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe.

Pracodawca odprowadza również 2,45% składki na Fundusz Pracy oraz 0,1% na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Ubezpieczenie wypadkowe

Ubezpieczenie wypadkowe w wymiarze 1,67% podstawy wymiaru dotyczy płatnika, który zgłasza do ubezpieczenia maksymalnie 9 osób. W innych sytuacjach procent ustalany jest w zależności od ryzyka określonego dla danej grupy zawodowej.

Osoby prowadzące własną działalność

W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą:

• 19,52% podstawy wymiaru na ubezpieczenie emerytalne,
• 8% podstawy wymiaru na ubezpieczenie rentowe,
• 2,45% podstawy wymiaru na ubezpieczenie chorobowe,
• 1,65% podstawy wymiaru na ubezpieczenie wypadkowe.

Ubezpieczenia z punktu widzenia płatnika

Dla właściciela niewielkiej, zaczynającej działalność na rynku firmy opłacenie wszystkich składek na ubezpieczenia społeczne może być bardzo trudne lub wręcz niewykonalne. Dlatego stworzono tzw. mały ZUS, czyli zasadę, zgodnie z którą przez pewien okres od założenia działalności gospodarczej obowiązkowe stawki są znacznie niższe. Warto wiedzieć, że aby korzystać z preferencyjnego ZUS-u, przedsiębiorca nie może świadczyć usług na rzecz byłego pracodawcy, a jego roczny przychód nie może przekroczyć 30-krotności minimalnego wynagrodzenia.

Ile wynosi mały ZUS?

W okresie 24 miesięcy od założenia pozarolniczej działalności gospodarczej podstawę wymiaru dla przedsiębiorcy stanowi zadeklarowana przez niego kwota, która nie może być jednak niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia w danym roku.

W 2018 roku minimalne wynagrodzenie wynosi 2100 zł, zatem podstawa wynosi 630 zł, a wysokość składki (uwzględniającej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) to 200,16 zł. Do tego dochodzi składka na ubezpieczenie zdrowotne, która wynosi 319,94 zł.

Ile wynosi duży ZUS?

Po upływie dwóch lat przedsiębiorca zobowiązany jest do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od wyższej podstawy wymiaru. Jest to minimalnie 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

W 2018 roku wynosi ono 4443 zł, co daje podstawę w wysokości 2665,80 zł. Składki wynoszą zatem 846,91 zł na ubezpieczenie społeczne (wraz z ubezpieczeniem chorobowym), 319,94 zł na ubezpieczenie zdrowotne i 65,31 zł składki na Fundusz Pracy.

Kiedy i jak opłacać składki na ubezpieczenia społeczne?

Składki na ubezpieczenia należy opłacać:

• do 5 dnia następnego miesiąca (w przypadku jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych),
• do 10 dnia następnego miesiąca (w przypadku przedsiębiorców ubezpieczających tylko samych siebie),
• do 15 dnia następnego miesiąca (w przypadku pozostałych płatników składek).

Składki opłaca się łącznie jednym przelewem na swój numer rachunku składkowego. Informację o swoim numerze otrzymasz listownie. Możesz go sprawdzić również w placówce ZUS lub telefonicznie poprzez Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS.

Ubezpieczenia społeczne w 2019 roku

Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne zależy od przeciętnego wynagrodzenia. Prognozowane przeciętne wynagrodzenie w 2019 roku według założeń do projektu budżetu państwa na 2019 rok ma wynieść 4765 zł (wzrost o 5,6%). Jeśli kwota ta nie ulegnie zmianie, to składki wyniosą:

• 558,08 zł – składka emerytalna,
• 228,72 zł – składka rentowa,
• 70,05 zł – składka chorobowa,
• 47,75 zł – składka wypadkowa,
• 70,05 zł – składka na Fundusz Pracy.

Co to jest KRUS?

KRUS to skrót oznaczający Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Jest to instytucja państwowa odpowiedzialna za ubezpieczenia społeczne rolników. Osoba chcąca podlegać ubezpieczeniu w KRUS musi:

1. być pełnoletnia,
2. prowadzić działalność rolniczą we własnym gospodarstwie rolnym, osobiście i na własny rachunek.

W 2018 roku miesięczne składki na KRUS wynoszą:

• 42 zł na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie,
• 91 zł na ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

Dodatkowe składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe zależne są od wielkości obszaru użytków rolnych i mogą wynieść od 110 zł do 438 zł.

KRUS a dodatkowe zarobki

Rolnik ubezpieczony w KRUS może podjąć dodatkowe zatrudnienie, ale w większości przypadków zostaje wówczas objęty ubezpieczeniami z ZUS, a zatem traci prawo do świadczeń KRUS. Jedynym wyjątkiem jest podjęcie umowy-zlecenia z zastrzeżeniem, że rolnik może w ten sposób dorobić maksymalnie kwotę równą minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (w 2018 roku – 2100 zł brutto).

Ubezpieczenie społeczne a działalność gospodarcza

Opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne może wpłynąć na kwotę stanowiącą podstawę opodatkowania, a w efekcie zmniejszyć zaliczkę podatku dla urzędu skarbowego. Składki ZUS można zaliczyć do kosztów – wówczas w księdze przychodów i rozchodów powinny znaleźć się po stronie kosztów. Można również odliczyć je od dochodu i nie wpisywać ich do KPiR, lecz uwzględnić przy rozliczaniu podatku.

Podsumowanie

Zarówno ZUS, jak i KRUS to systemy świadczeń społecznych na wypadek niezdolności do pracy. KRUS obejmuje rolników, ZUS wszystkich pozostałych ubezpieczonych. W przypadku pracowników składki odprowadzane są częściowo z ich wynagrodzenia, a częściowo opłaca je pracodawca. Ich wysokość zależy od wynagrodzenia brutto. Przedsiębiorcy opłacają ZUS w całości z własnej kieszeni. Jednak, przez pierwsze 24 miesiące prowadzenia działalności mogą, pod pewnymi warunkami, skorzystać z tzw. małego ZUS-u i opłacać niższe stawki. Wysokość składek dla przedsiębiorców zależy od ich deklaracji, jednak nie może być niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia (mały ZUS) lub 60% przeciętnego wynagrodzenia (duży ZUS).