Umowa pożyczki – kompedium wiedzy

Co to jest umowa pożyczki?

Umowę pożyczki regulują przepisy Kodeksu Cywilnego¹ w przeciwieństwie do umowy kredytowej, która jest sporządzana zgodnie z zasadami prawa bankowego². Osoba udzielająca pożyczkę przenosi na własność biorącego pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku. Przeniesienie własności ma jednak charakter czasowy. Osoba pożyczająca musi zwrócić tę samą ilość pieniędzy lub rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości w terminie ustalonym przez strony podpisujące umowę pożyczki.

Jaka powinna być forma umowy?

W przypadku pożyczek do 500 zł nie ma konieczności spisywania umowy między pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą – w tym wypadku wystarczy umowa ustna. Zaleca się, aby powyżej tej kwoty sporządzać umowę pisemną dla celów dowodowych.

Co może być dowodem zawarcia umowy?
Zdarzają się sytuacje, w których za dowód zawarcia umowy pożyczki uznaje się np. pokwitowanie odebrania pożyczonych pieniędzy. Dowodem mogą być także przelew bądź przekaz pocztowy oznaczone tytułem „pożyczka”.

Odzyskiwanie długu

Osoba, która żąda spłaty pożyczki, może dochodzić swoich spraw podczas postępowania cywilnego w sądzie. Musi jednak udowodnić, że doszło do zawarcia umowy pożyczki. Co zrobić w sytuacji, kiedy umowa nie została sporządzona na piśmie?

Umowa pożyczki a świadek

W momencie, kiedy pożyczamy pieniądze w kwocie mniejszej niż 500 zł od członków rodziny bądź przyjaciół, warto robić to przy świadkach. Powinni oni w razie konieczności potrafić potwierdzić przed sądem, jaka kwota została przekazana pożyczkobiorcy. Przy wyższych kwotach sąd może uznać zeznania świadków za dowód w sprawie, jeśli zgodzą się na to obie strony.

Ważnym jest, aby dodatkowo zainteresowani posiadali inny dokument pisemny potwierdzający dokonanie czynności prawnej, np.:

• wspomniane wcześniej pokwitowanie,
• potwierdzenie przelewu,
• korespondencję z pożyczkobiorcą, z której wyraźnie wynika, że pożyczył on pieniądze od powoda.

Jakie elementy powinna zawierać umowa?

1. Czas i miejsce zawarcia umowy.
2. Określenie stron umowy wraz z podaniem ich danych,
3. Określenie przedmiotu umowy – kwoty pieniężnej (zapis cyfrowy oraz słowny) lub rzeczy. Należy pamiętać, że przedmiot pożyczki wymaga szczegółowego opisu.
4. Warunki zwrotu długu – określają, kiedy nastąpi spłata, czy będzie ona dokonywana w ratach, czy w całości, w formie przelewu czy gotówką, w tej samej czy w obcej walucie, z odsetkami czy bez oraz czy istnieje możliwość wcześniejszej spłaty pożyczki.
5. Warunki wypowiedzenia – określenie trybu, w jakim umowa może zostać wypowiedziana przez pożyczkodawcę bądź pożyczkobiorcę (natychmiastowy, tygodniowy, miesięczny itp.).
6. Oświadczenie o stanie majątkowym strony zaciągającej pożyczkę – zapis ten chroni pożyczkodawcę w razie niewypłacalności pożyczkobiorcy.
7. Podpisy każdej ze stron.

Dane, które powinny zostać zawarte w umowie

Jednym z elementów niezbędnych do zawarcia umowy jest określenie stron umowy wraz z podaniem ich danych:

• w przypadku osób fizycznych należy podać: imiona, nazwisko, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, numer i serię dokumentu tożsamości oraz opcjonalnie PESEL,
• kiedy umowa jest zawierana przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, konieczne jest dodatkowo podanie numeru NIP,
• jeżeli stroną umowy jest osoba prawna, należy podać adres siedziby, numer wpisu do KRS, NIP oraz dane osoby reprezentującej jednostkę.

Wzór umowy pożyczki

Kodeks cywilny nie określa ściśle formy, w jakiej ma być sporządzona umowa pożyczki. Dlatego jeśli podpisujemy umowę z osobą prywatną, np. z członkiem rodziny, możemy skorzystać ze wzorów dostępnych w sieci. Szablony te można edytować, dopasowując do specyficznych warunków umowy. W przypadku, kiedy ubiegamy się o pożyczkę w banku bądź w innej instytucji finansowej, np. w firmie pożyczkowej, należy dokładnie zapoznać się ze wzorem umowy.

Umowa umorzenia pożyczki

W niektórych sytuacjach losowych (utrata pracy, poważna choroba, śmierć współmałżonka) możemy ubiegać się o częściowe lub całkowite umorzenie pożyczki. Wówczas konieczne jest zwrócenie się z wnioskiem o umorzenie pożyczki do pożyczkodawcy. W razie pozytywnego rozpatrzenia sprawy – sporządzenie aneksu do umowy.

Wniosek o umorzenie pożyczki

We wniosku należy zawrzeć:

• dane podmiotu, który udzielił pożyczki,
• dane pożyczkobiorcy,
• treść wniosku, np. prośbę o umorzenie części kwoty / odsetek / opłat,
• konkretne uzasadnienie niemożności spłaty zadłużenia na dotychczasowych warunkach,
• podpis wnioskującego.

Klauzule niedozwolone w umowie pożyczki

W umowach pożyczkowych mogą się znaleźć tzw. klauzule niedozwolone, czyli zapisy niezgodne z prawem, które naruszają interes konsumenta. Przykładowo jest to:

• pobieranie podwójnych opłat w przypadku dołączenia do umowy pożyczkowej aneksu,
• wyszczególnienie kwoty minimalnejopłat i prowizji bez podania kwoty maksymalnej.

Kiedy umowa pożyczki jest nieważna?

Umowę pożyczki możemy uznać za nieważną w następujących sytuacjach:

1. Kiedy pożyczkobiorca „znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli” (np. w przypadku choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń czynności psychicznych).
2. Kiedy przedmiot pożyczki nie został przekazany pożyczkobiorcy, a umowa pożyczki ma charakter pozorny.
3. Kiedy wartość zabezpieczenia pożyczki znacznie przekracza wysokość zaciągniętego długu.

Czy brak oznaczenia terminu zwrotu sprawia, że pożyczka jest nieważna?
Umowa pożyczki bez oznaczenia terminu zwrotu jest ważna. Oznacza to, że umowa została zawarta na czas nieokreślony, a pożyczkodawca może zażądać zwrotu pożyczki przez wypowiedzenie umowy. Pożyczkobiorca ma wówczas sześć tygodni na uregulowanie długu.

Przedawnienie umowy pożyczki, śmierć pożyczkobiorcy

Spłata pożyczki może nie nastąpić z powodu przedawnienia umowy lub z powodu śmierci pożyczkobiorcy.

Przedawnienie umowy pożyczki

Pożyczki ulegają przedawnieniu po:

• 10 latach – pożyczki prywatne,
• 3 latach – pozostałe pożyczki (związane z działalnością gospodarczą oraz udzielane przez banki i parabanki).

Termin ten liczony jest od dnia będącego ostatecznym terminem spłaty pożyczki. Jeżeli nie został on określony w umowie, zgodnie z kodeksem cywilnym liczony jest od dnia pożyczenia pieniędzy. Przedawnienie rat liczone jest osobno dla każdej raty – każda z nich przedawnia się w innym terminie.

Śmierć pożyczkobiorcy

Skutkuje anulowaniem zaciągniętego długu w sytuacji, kiedy spadkobierca majątku złoży wniosek o odrzucenie spadku po zmarłym. W przeciwnym razie spadkobierca odpowiada za zaciągnięte przez zmarłego długi całym swoim majątkiem. Należy jednak zaznaczyć, że wierzytelność nie może przekraczać wartości spadku. Dla przykłady, kiedy odziedziczonym przedmiotem będzie np. mieszkanie o wartości 200 tys. zł, a dług wynosi 300 tys. zł, wówczas wierzytelność nie może przekroczyć 200 tys. zł.

Umowa pożyczki – realna czy konsensualna?

Do zawarcia umowy realnej konieczne jest zaistnienie określonego w niej zdarzenia, np. przekazanie użyczanego przedmiotu (umowa użyczenia). Z kolei umowa pożyczki ma charakter konsensualny – obowiązuje już od momentu złożenia zgodnych oświadczeń przez pożyczkodawcę i pożyczkobiorcę.

Jakie są typy umów pożyczki?

Charakter umowy pożyczki zależy od tego, czy pożyczkodawca jest osobą fizyczną, czy instytucją, jak np. bank. Istotny jest także koszt pożyczki (RRSO), rodzaj zabezpieczenia oraz to, kto jest pożyczkobiorcą (osoba prywatna, firma, fundacja).

Umowa z poręczeniem, rygorem egzekucji i pod zastaw

Każda forma zabezpieczenia pożyczki powinna zostać uwzględniona w umowie.

1. Umowa pożyczki z poręczeniem – powinna zawierać dane poręczyciela oraz kwotę, za którą poręcza (najczęściej spisuje się osobną umowę poręczenia pożyczki).
2. Umowa pożyczki pod zastaw – powinna zawierać punkt, w którym określa się zastawiony przedmiot, jego wartość, zastawcę (pożyczkobiorcę) oraz zastawnika (pożyczkodawcę). Jeśli zastawianym przedmiotem jest samochód, należy umieścić w dowodzie rejestracyjnym auta odpowiednią adnotację.
3. Umowa pożyczki z rygorem egzekucji – pożyczkobiorca zobowiązuje się poddać przymusowej egzekucji komorniczej w razie niespłacenia długu wynikającego z umowy bez rozpoznania sprawy przez sąd.

Tego typu formy zabezpieczenia stosują te firmy pożyczkowe, które nie zastanawiają się, jak sprawdzić dłużnika – nie weryfikują historii kredytowej klientów w BIK-u ani nie wymagają zaświadczenia o dochodach.

Umowa pożyczki hipotecznej

Zabezpieczeniem pożyczki hipotecznej jest nieruchomość (dom lub mieszkanie) – od 22 lipca 2017 roku taką formę zabezpieczenia mogą stosować tylko banki oraz SKOK-i. Pożyczka bądź kredyt hipoteczny wiąże się z umieszczeniem odpowiedniego wpisu do hipoteki. Nie trzeba jednak podpisywać umowy u notariusza.

Kredyt a pożyczka hipoteczna

To dwa różne pojęcia. Kredyt udzielany jest na zakup mieszkania bądź budowę domu, zaś pożyczka hipoteczna udzielana jest pod zastaw nieruchomości na dowolny cel.

Umowa pożyczki leasingowej

W umowie pożyczki leasingowej należy uwzględnić jej cel, czyli zakup środka trwałego (cel przeznaczenia środków określa się także w umowie pożyczki inwestycyjnej). Kosztem uzyskania przychodu dla przedsiębiorcy są odsetki. Należy także dokonać odpisów amortyzacyjnych na podstawie faktury zakupu środka trwałego. VAT odliczany jest wówczas jednorazowo.

Umowa z rodziną

Jak uzyskać pożyczkę bez odsetek, nie decydując się na usługi parabanku? Jak wyjść z długów, a przy okazji nie zapłacić podatku od czynności cywilnoprawnych? Korzystnym rozwiązaniem jest pożyczka od krewnych. Należy pamiętać, aby w umowie pożyczki uwzględnić stopień pokrewieństwa członków rodziny. To ważne z punktu widzenia urzędu skarbowego.

Podatek od umowy pożyczki

Podpisanie umowy pożyczki wiąże się z obowiązkiem podatkowym. Podatek od dochodumusi zapłacić pożyczkobiorca w przypadku:

• umorzenia kwoty pożyczki lub w przypadku pożyczek nieoprocentowanych (przychód z tytułu świadczenia nieodpłatnego),
• udzielania prywatnej pożyczki, której przychodem są odsetki – podlegają one opodatkowaniu podatkiem dochodowym w wysokości 19%.

Podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% pożyczonej kwoty musi zapłacić pożyczkobiorca.

Uwaga! Stawka podatku może wynieść 20%, jeżeli podatnik przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających deklaruje fakt zawarcia umowy pożyczki, lecz należny podatek od czynności cywilnoprawnych nie został zapłacony.

Pożyczki zwolnione z PCC

Pożyczka od najbliższej rodziny

Urząd skarbowy zezwala na nieopodatkowane pożyczki od jednego z najbliższych członków rodziny raz na pięć lat do kwoty 9637 zł. Jeśli pożyczka przekracza tę kwotę, również możemy uniknąć podatku od czynności cywilnoprawnych. Należy jednak:

• złożyć do urzędu skarbowego deklarację PCC-3 w ciągu 14 dni od daty zaciągnięcia pożyczki (w podstawie opodatkowania należy wpisać kwotę pożyczki, zaś w kwocie obliczonego podatku liczbę 0),
• udokumentować otrzymanie pożyczki na rachunek bankowy (przelewem) bądź przekazem pocztowym (w gotówce).

Zasady te obowiązują najbliższych członków rodziny, czyli: małżonków, dzieci, wnuków, prawnuków (zstępni), rodziców, dziadków, pradziadków (wstępni), pasierbów, rodzeństwo, ojczyma, macochę.

Pożyczka od dalszej rodziny i znajomych

Pożyczki od dalszych członków rodziny i od znajomych można zaciągać bez płacenia fiskusowi przy kwotach niższych niż 5 tys. zł (od jednej osoby, raz na trzy lata).

Pożyczki dla fundacji i stowarzyszeń

Organizacje pożytku publicznego są zwolnione z podatku PCC dla zaciągniętej pożyczki, o ile dokonują czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego.

Pożyczki dla pracowników

• z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub z zakładowego funduszu mieszkaniowego są zwolnione z PCC,
• przedsiębiorca może udzielić pracownikowi pożyczki zwolnionej z PCC i VAT, o ile nie prowadzi on działalności związanej z udzielaniem pożyczek oraz jest to czynność okazjonalna. Najlepiej zgłosić się jednak po indywidualną interpretację do odpowiedniego urzędu skarbowego.

Pożyczki udzielane przez przedsiębiorców prowadzących działalność związaną z kredytowaniem i udzielaniem pożyczek

Jeśli nie mają zarządu lub siedziby w Polsce, są zwolnione z PCC. Jeżeli którakolwiek ze stron umowy jest opodatkowana VAT-em bądź jest z niego zwolniona (w odniesieniu do tej umowy), wówczas umowa pożyczki nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Jeżeli pożyczki udziela wspólnik (akcjonariusz) spółki kapitałowej, jest on zwolniony z PCC.

Alternatywą dla pożyczek firmowych i kredytów obrotowych mogą być:

• kredyt kupiecki,</li<
• fundusze venture capital oraz private equity,
• platformy crowdfundingowe,
• wsparcie aniołów biznesu.

Depozyt nieprawidłowy a pożyczka

Depozyt nieprawidłowy polega na przechowywaniu cudzych dóbr (pieniędzy bądź rzeczy) z możliwością rozporządzania nimi. Od pożyczki różni się tym, że zawierany jest w interesie osoby zgłaszającej chęć przechowania. Podatek do US odprowadza przechowawca (podobnie jak w przypadku umowy pożyczki jest to PCC 2%). Dodatkowo osoba składająca pieniądze do depozytu musi upoważnić przechowawcę do zarządzania przechowywanymi pieniędzmi. Jeśli tego nie zrobi, mamy do czynienia z umową przechowania, która nie podlega opodatkowaniu.

Umowa pożyczki bez odsetek

Pożyczkę bez odsetek można uzyskać np. od rodziny lub korzystając po raz pierwszy z usług firmy pożyczkowej. Dobrze, gdy umowa pożyczki zawiera informację o bezodsetkowej formie spłaty pożyczki. Musi także uwzględniać wszystkie pozostałe koszty (obsługę pożyczki, prowizję, usługi dodatkowe).

Odsetki

Wysokość odsetek za korzystanie z pożyczonych pieniędzy powinna zostać ustalona w umowie pożyczki. Jeśli umowa tego nie uwzględnia, nie ma podstaw do ich naliczenia. Wysokość odsetek nie może przekraczać maksymalnego oprocentowania, czyli czterokrotnej wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego w stosunku rocznym.

Według Kodeksu cywilnego umowa pożyczki powinna uwzględniać moment, w którym mają zostać spłacone odsetki pożyczki. Jeśli dokument nie zawiera takiego zapisu, pożyczkobiorca powinien je spłacać co roku z dołu, a jeżeli termin spłaty jest krótszy, odsetki należy uregulować razem z kwotą pożyczki.

Jak zaksięgować umowę pożyczki?

W sytuacji, kiedy spółka zaciąga pożyczkę, kosztem uzyskania przychodu będą zapłacone odsetki. Z kolei dla akcjonariusza udzielającego pożyczki spółce odsetki będą stanowiły przychód, od którego musi zostać odprowadzony zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 19%.

Pożyczki ewidencjonowane są w księgach rachunkowych na koncie „pozostałe rachunki”. W ciągu roku pożyczki wykazuje się w wartości nominalnej z dnia ich otrzymania, a w dniu bilansowym kwoty te powiększa się o należne odsetki.